« شهادت روز عاشورا ، نخست حسنی است و در مرتبه ی دوم حسینی ،
زیرا این امام حسن بود که راه به وجود آمدن نهضت عاشورا را هموار کرد و نتایج آن را قابل عرضه ساخت.» ( سید شرف الدین )

در واقع انقلاب حسین (ع)، جلد دوم کتابی بود که جلد اول آن را امام مجتبی نوشت .امام حسن (ع) جهادی خاموش و فریادی ساکت و تلاشی نیمه مخفی را به عهده داشت .فعالیت نیمه مخفی شیعه در این دوره ، جهت بازگرداندن رهبری به اهل بیت بود . در این دوره زمینه برای یک عمل آشکار و صریح حقطلبانه نبود و می بایست این زمینه را برای روزگار امام حسین (ع) فراهم کرد ، زیرا در ابتدای دوره ی امام حسن ، گروه بندی مردم جامعه به این شکل بود :

الف: حزب اموی : انبوهی از هواداران معاویه و پیروان سیاست بنی امیه.

ب: خوارج : اکثریت اهل کوفه در این خط و در معارضه با امام مجتبی (ع) بودند.

ج: شکاکان : پا در هوایانی که حرفهای خوارج آنها را به شک انداختهبود و روحیه ی فرار و هزیمت داشتند.

د: زورپرستان : نیروهای مسلحی بودند تابع حکومت ، که هر که بر سر کار باشد شمشیر به نفع او می زنند .

 با وجود چنین جوّی ، امام نمی توانست برخورد قاطع با معاویه کند ،
با کدام نیروی وفادار ؟
با کدام زمینه ی مهیا ؟
با کدام بیعت استوار و مستحکم ؟

…………. به خصوص که معاویه شرایطی پیش آورده بود که رابطه ی امام حسن (ع) با توده ی مردم خود به خود قطع شود و مردم کمتر سراغ این خانه و خاندان بیایند ، هم با تبلیغات سوء و جو سازی که علیه اینان داشتند ، هم میدان دادن به گروهها و جناحها و اشخاص خط مقابل.

ناچار تمام تلاش امام بر این بود که مسایل مهم اسلام را مطرح کند ، مردم را از گرفتاریهای روزمره ، به «غمهای بزرگ » برای اسلام بکشاند ، تعالیم پیامبر را بر ضدّ جاهلیت ، در ذهن ها زنده کند ، مردم را نسبت به رسالت اسلام و کفر بنی امیه و ستم معاویه آگاه کند، تا……………………زمینه برای حماسه آفرینی عاشورا فراهم شود.

بدین سبب بود که معاویه وجودش را نتوانست تحمل کند و با دسیسه آن حضرت را مسموما به شهادت رسانید.

پس از چند سال که معاویه مرد و یزید به حکومت رسید ، نیاز بود تا افکار ملت اسلام تکان سختی بخورد ، فرهنگ شهادت طلبی رشد کند ، در پیکر جامعه خون تزریق شود ، دیوار سکوت شکسته شود و …………………

این بود که عاشورا به وجود آمد و ماجرای کربلا ، مبدا آگاهی های بسیاری برای امت و نهضتهای گوناگون بر ضدّ بنی امیه گردید و اسلام دوباره زنده شد…………………

اینجاست که پیغمبر اکرم (ص) می گوید:

« حلم و هیبتم را به حسن بخشیدم و شجاعت و بخشش را به حسین.»

امام باقر (ع) نیز فرمودند:

« به خدا سوگند آنچه حسن بن علی کرد برای امت بهتر بود از آنچه خورشید بر آن طلوع کند.»

منابع: تاریخ سیاسی ایمّه (ع) ـ جواد محدثی
          کنز الاعمال
          اصول کافی